NOM, BENG of PASSIEF

De bouwwereld in Nederland is in rep en roer.

Omdat in de crisisjaren te weinig woningen gebouwd zijn is er nu, met name in de steden, een enorme vraag naar nieuwbouw van woningen. Door stijgende materiaal- en personeelskosten zijn de bouwkosten echter dermate gestegen dat het realiseren van bouwprojecten steeds lastiger wordt en we zien met name bij particulieren dat steeds vaker gekozen wordt voor een bestaande woning.

Tegelijk ligt er landelijk een enorme uitdaging om te voldoen aan de klimaatdoelstelling van het Parijsakkoord. Voor de bouwwereld betekend dit dat gebouwen energiezuiniger gemaakt moeten worden om gebruik van fossiele brandstoffen terug te dringen. Een maatregelen die sinds 1 juli 2018 geldt is dat nieuwbouwwoningen niet meer mogen worden voorzien van een aardgasaansluiting. Wat is dan het alternatief voor de traditionele CV ketel? Wat kosten deze maatregelen? In hoeverre wordt hiermee CO2 uitstoot vermindert? Hoe ziet de regelgeving eruit?

 

 

 

Rekenmethodiek

De bouwwereld in het algemeen is een conservatieve branche. We bouwen feitelijk al honderden jaren op dezelfde manier woningen met bijvoorbeeld de traditionele kruipruimte en de spouwmuur waarbij elke steen nog apart gemetseld wordt. Natuurlijk kennen we de prefab houtskelet en betonbouw en wordt er volop gesproken over duurzaam en circulair maar er wordt nog vooral gebouwd “zoals we gewend zijn” Het enige dat echt veranderd is de afgelopen jaren is dat woningen steeds beter geïsoleerd zijn als gevolg van aangescherpte eisen vanuit de overheid en het toepassen van alternatieve installaties. Hierbij wordt in de regel de minimale eis nagestreefd om vooral zo goedkoop mogelijk te bouwen. Niet zelden werden bouwaanvragen ingediend op 31 december om maar vooral niet aan de strengere isolatie eisen van 1 januari te hoeven voldoen. Omdat vaak keuzes gemaakt zijn op basis van de goedkoopste aanbieder is er te weinig aandacht geweest voor de kwaliteit van woningen.

 

Er worden in het kader van duurzaamheid allerlei termen gebruikt zoals energiezuinig, energieneutraal en nul-op-de-meter waarbij deze begrippen niet alleen bij de consument voor veel onduidelijkheid zorgen.De term energieneutraal wordt in praktijk toegekend aan een gebouw dat per saldo een energieverbruik van nul heeft. Er wordt dus evenveel opgewekt of terug geleverd als dat er gebruikt wordt volgens de energiemeter in de meterkast.Een woning met een EPC-uitkomst van 0,0 wordt echter ook omschreven als een energie neutrale woning terwijl deze per saldo op de meter helemaal niet nul hoeft te zijn.

Hoewel er in Nederland diverse programma’s en kwalificeringen ontwikkeld zijn om kwaliteit van een gebouw inzichtelijk te maken zoals BREEAM, Greencalc of bijvoorbeeld het woninglabel wordt voor de EPC-berekening gehanteerd, ook al omdat deze vanuit de NEN5120 norm een verplicht onderdeel is van het bouwbesluit.

Bouwkosten

Het is duidelijk dat de bouwkosten de afgelopen periode flink zijn gestegen. Aannemers die tijdens de crisis hebben moeten inkorten op personeel moeten nu extern personeel, veelal ZZP ‘ers, inschakelen die vanwege de schaarste hun uurtarieven flink opschroeven. Bouwmaterialen stijgen nog steeds en steeds vaker zien wij bouwprojecten stilgelegd worden om financiële redenen. Het is alleen maar te hopen dat deze situatie niet zal leiden tot een volgende crisis!

Met de opgave om gasloze woningen te bouwen wordt gesteld dat nieuwbouwwoningen nog eens 10 procent duurder uit zullen vallen. Op een vrijstaande woning van 3 ton praten we dan over nog eens € 30.000,- extra bouwkosten. Deze berichten schrikken potentiele bouwers af en we zien nu al dat steeds meer mensen kiezen voor kopen van een bestaande woning.

Afgezien van de stijgende loon- en materiaalkosten die vooral door de markt worden bepaald is het de vraag welke investeringen gedaan moeten worden om woningen gasloos te bouwen. Hierbij is van belang welke norm er nagestreefd wordt. EPC, NOM, BENG en Passief hebben elk hun eigen normen en deze bepalen voor een groot deel de toe te passen isolatiewaarden.

In het volgende overzicht is een vergelijk gemaakt tussen een standaard EPC-woning en dezelfde woning die voldoet aan NOM-keur, BENG-eisen en als Passiefhuis.

note: Deze berekening is op basis van diverse woningen en projecten die wij de afgelopen jaren doorgerekend hebben met zowel de EPC, de PHPP als de nZEB berekenmethodes.

EPC berekening

EPC-berekening

In Nederland is het verplicht om als onderdeel van de vergunningsaanvraag een EPC-berekening in te dienen. Hoewel de uitkomst van deze berekening slechts een Coëfficiënt is waarop getoetst wordt, kunnen er uit dit programma ook energieverbruiken afgeleid worden, naast kengetallen voor EP-indexen en een voorlopige indicator voor BENG-uitkomsten. Met name de EP-indexen zijn van groot belang voor woningcorporaties omdat de uitkomsten hiervan bepalend zijn voor financiële berekeningen.

Deze berekening van de Energie Prestatie Coëfficiënt is een rekenmethode waarbij de bouwkundige gegevens van de woning ingevoerd worden samen met de toe te passen installaties en de energiebesparende maatregelen. De uitkomst van de berekening is een referentiegetal die vanaf de invoering in 2006 is teruggebracht van 1,4 naar de huidige norm van 0,4. De uitkomsten van het programma worden sterk beïnvloed door de keuze van de installaties en met name door het toepassen van warmtepompen en PV-panelen kan als snel voldaan worden aan de gevraagde eis. Het grote nadeel van deze berekening is dat de werkelijk berekening erachter niet inzichtelijk is.Het heeft er alle schijn van dat de installatie-branche een grote invloed heeft gehad op de uitkomsten van de berekeningen, waardoor de energetische kwaliteit van de schil van het gebouw ondergewaardeerd is gebleven. Dat er nu zo ingezet wordt op PV-panelen en warmtepompen heeft dus vooral te maken met de huidige regelgeving in Nederland.

 

BENG berekening

BENG-berekening

Omdat er meer aansluiting gezocht wordt op de Europese regelgeving is besloten om de EPC-berekening vanaf 1 januari 2020 te vervangen door de BENG-methodiek. Deze BENG (Bijna Energie Neutrale Gebouwen) berekening zelf is nog in ontwikkeling maar de normen zijn al wel vastgesteld. BENG bestaat daarbij uit 3 normen, deze zijn voor woningen:

BENG 1      Energiebehoefte, maximaal 65 kWh per m2 gebruiksoppervlak/jaar.

BENG2       Primaire fossiel energiegebruik, maximaal 25 kWh per m2 gebruiksoppervlak/jaar

BENG3       Aandeel hernieuwbare energie, minimaal 50%

(bron: RVO Nederland)

Deze nieuwe BENG-methodiek is een grote stap in de goede richting, vooral BENG 1 zal betekenen dat er een energetisch betere schil gebouwd zal moeten worden en de uitkomsten uitgedrukt in energie per m2 geven ook een veel beter inzicht in de werkelijke energetische kwaliteit van het gebouw. Wel is te hopen dat de rekenmethode die nu nog in ontwikkeling is transparanter zal worden dan de EPC en dat uitkomsten van de berekening niet beïnvloed worden door lobby van de installatiebranche.

PHPP berekening

Passiefbouwen

Als in 2020 de BENG van kracht wordt zal er meer aandacht komen voor hogere isolatiewaarden van de schil, een betere kierdichtheid (lekken in de woning) en een beter ventilatiesysteem met warmteterugwinning (WTW), kenmerken die ook van toepassing zijn bij het zogenaamde Passiefbouwen. Deze in de 90’er jaren ontwikkelde methode heeft zich inmiddels wereldwijd bewezen als een beproefde methode om de energievraag terug te dringen en is wereldwijd gezien de snelst groeiende verduurzamingsmethode.

Voor het berekenen van een passiefhuis wordt gebruik gemaakt van een zogenaamde PHPP-berekening (Passiv Haus Plannung Paket). Deze berekening is een stuk complexer dan een EPC-berekening maar is wel volledig transparant en wordt wereldwijd toegepast.

Als we exact hetzelfde gebouw invoeren in zowel de EPC als de PHPP zijn de uitkomsten qua energieverbruik totaal verschillend. Het door de EPC berekende energieverbruik voor verwarmen wordt bij een standaard geïsoleerde woning veel lager berekend dan in een PHPP-berekening, het verschil kan al snel een factor 4 zijn wat de vraag oproept welk programma het juist heeft.

Feit is dat op dit moment vele bouwprojecten berekend zijn op de uitkomsten van de EPC en we kunnen alleen maar hopen dat we straks niet geconfronteerd worden met onverwacht hoge energiekosten.

Passiefbouwen gaat uit van een maximale energievraag voor verwarmen van 15 kWh/m2/jaar en gaat dus nog een stap verder dan de aankomende BENG1-norm van 25kWh/m2/jaar Als we ervan uitgaan dat een gemiddelde woning zo’n 150m2 vloeroppervlak heeft met 1200m3 gas voor verwarmen, oftewel 11.760 kWh, zal deze woning - traditioneel gebouwd- 78,4 kWh/m2/jaar aan energievraag hebben. Passief gebouwd heeft dezelfde woning maximaal 15 kWh/m2/jaar, dus 5 x minder. Volgens de BENG1 eis zal deze energievraag 3x minder worden.

 De kracht van PassiefBouwen zit hem daarin dat de energievraag zodanig laag is dat nauwelijks nog een verwarmingsinstallatie benodigd is. In plaats van extra kosten voor bijvoorbeeld een luchtwarmtepomp kan er juist fors bespaard worden op de installatiekosten. Verwarmen kan eenvoudig met een elektrisch element of met infrarood waardoor kosten voor vloerverwarming, cv of warmtepompen uitgespaard kunnen worden. Bijkomend voordeel is dat een passief gebouwde woning gezien wordt als het optimum qua comfort in een woning.

Ten opzichte van de huidige woning zal beduidend beter geïsoleerd worden, gemiddeld zal het dubbele aan isolatie toegepast worden en moeten er ook beter geïsoleerde kozijnen en drievoudige beglazing gebruikt worden. Dit betekent hogere bouwkundige kosten, maar een enorme kostenbesparing op installaties.

Een ideaal bouwmodel zou zijn, de energetische kwaliteit van PassiefBouwen te combineren met duurzame ecologische en circulaire materialen, aangevuld met een compacte energiezuinige installatie zoals een kleine warmtepomp of een minisplit-airco.

De bouwkundige meerkosten voor extra isolatie en beter geïsoleerde kozijnen bedragen bij een gemiddelde woning ten opzichte van een nieuwe traditionele woning zo’n € 20.0000,-.

De besparing op de installatie, omdat er nauwelijks warmtevraag is, kan al gauw zo’n € 10.000,- bedragen, per saldo dus een meerprijs van € 10.000,-. Echter hebben we dan wel een woning die een veel lagere energievraag heeft met dus ook lagere energiekosten en minder CO2 uitstoot.

 

verder naar Bouwkosten

Bouwkosten tabel

Uiteraard is voor elke woning of gebouw de uitkomst verschillend en bovenstaande cijfers zijn dan ook vooral bedoeld om de verhouding weer te geven tussen de verschillende concepten.

Wat opvalt is dat er weinig verschil is tussen de uiteindelijke bouwkosten. Ten opzichte van de huidige EPC 0,4 woning op gas zullen alle concepten zo’n 10% duurder uitvallen. Dit is gerekend met een “standaard” woningprijs van € 241.400,-. Bij grotere woning zullen de meerkosten procentueel lager zijn.

Omdat de huidige EPC 0,4 woning nog gebruikt maakt van een Cv-ketel is het niet reel om deze meerkosten van de NOM, BENG en passiefvarianten hiertegen af te zetten. Deze hebben immers allemaal een lager energieverbruik dat met PV saldering jaarlijks op nul uit kan komen. De EPC 0,4 heeft nog steeds zo’n 1200 m3 jaarlijks gasverbruik. Aangezien het besluit al genomen is dat nieuwe woningen gasloos dienen te zijn is de EPC-woning dan ook geen optie meer! Qua bouwkosten zit er een duidelijk verschil in verdeling tussen de concepten.

De NOM-woning is gebaseerd op “standaard” isolatiewaarden, vervangt de Cv-ketel door een warmtepompsysteem en rekent vervolgens naar nul-op-de-meter door veel PV-panelen toe te passen. Vaak wordt hiervoor het gehele dakvlak gebruikt. De NOM-keur brengt behoorlijke kosten mee voor certificeren en voor monitoren.

De BENG-woning verbeterd de isolatiewaarden en vervangt ook de Cv-ketel door een warmtepomp. Omdat BENG straks vanuit de regelgeving verplicht zal zijn zullen er minder kosten gemaakt hoeven te worden voor certificeren en monitoren.

Bij PassiefBouwen is de bouwkundige schil zo goed geïsoleerd dat voor de benodigde energievraag volstaan kan worden met een eenvoudigere installatie.

Het spreekt voor zich dat meer installaties ook hogere onderhoudskosten betekent, deze onderhoudskosten zijn niet meegenomen in de berekening.

Bouwkosten Grafiek

 

In grote lijnen is NOM-keur vooral gebaseerd op PV opwekking, waar bij PassiefBouwen de bouwkundige schil en de energievraag het belangrijkste is. De BENG is een combinatie van deze 2 maar dan met minder PV als bij NOM en mindere isolatiewaarden als bij PassiefBouwen. 

verder naar energiekosten

Energieverbuik

In Nederland worden de meeste gebouwen verwarmd met aardgas wat ten opzichte van elektriciteit altijd een relatief goedkope energiebron is geweest. Een m3 aardgas kost in Nederland € 0,63 terwijl 1 kWh aan elektriciteit € 0,20 kost. Het gemiddelde energieverbruik voor een gemiddeld gezin in Nederland dan is daarbij 1500m3 gas en 3.000 kWh per jaar (bron: Millieucentraal)

Vergelijking Gas-elektrisch

 

De jaarlijkse energiekosten voor deze woning met een gemiddeld jaarlijks energieverbruik op basis van gas zijn dus € 1.458,13

Een m3 gas levert dezelfde hoeveelheid energie als 9,769 kWh.

Als wij dezelfde woning volledig elektrisch zouden verwarmen, bijvoorbeeld met een elektrische kachel, dan moeten we de m3's gas vermenigvuldigen met 9,769 om het de benodigde energie voor verwarmen om te rekenen naar elektrisch .De totale energiekosten bedragen dan jaarlijks € 3.796,90 !!!

De energiekosten voor de bewoner zijn dus meer als verdubbeld en domweg overschakelen van gas op elektriciteit gaat de gebruiker dus veel geld kosten.

De oplossingen die, vooral vanuit de installatiebranche, worden aangedragen bestaan voornamelijk uit het toepassen van PV-panelen (in de volksmond zonnepanelen genoemd) en door het vervangen van de Cv-ketel door een warmtepomp. Een belangrijk reden dat vaak hiervoor gekozen wordt is de EPC-berekening waarvan de uitkomsten vooral beïnvloed worden door de gekozen installatie Tevens wordt vanuit de overheid subsidie verleend op warmtepompen en kan voor de PV de btw verrekend worden. Er zijn natuurlijk nog talloze van andere mogelijkheden zoals pellet kachels of zonnecollectoren of gebruik van restwarmte of stadsverwarming. Laten we echter eerst eens kijken wat het toepassen van een warmtepomp doet met de energierekening.

In de basis zijn er 3 methoden om de energiekosten terug te dringen:

• Terugbrengen van de energiebehoefte

• De benodigde energie opwekken met een hoger rendement

• Zelf een deel energie opwekken.

Energieverbruik NOM,BENG PASSIEF

 

In bovenstaande tabel zijn de 3 scenario’s NOM, BENG en Passief qua energieverbruik met elkaar vergeleken. Om het verschil duidelijk te maken zijn PV panelen niet in deze vergelijking meegenomen.

Een NOM-woning met standaard bouwbesluit isolatiewaarden heeft een energievraag voor verwarmen van 7500 kWh/jaar, met een warmtepomp met een jaarlijks rendement (SPF) van 3,0 is er dan nog 2000 kWh/jaar nodig. Het huishoudelijk energieverbruik blijft in dit geval gelijk De energiekosten € 1.343,13 per jaar zijn dan nog vergelijkbaar als bij de woning op aardgas.

De BENG variant geeft een beter geïsoleerde woning weer waarbij met dezelfde warmtepomp met een SPF van 3,0 de energie voor verwarmen teruggebracht is tot 2000 kWh/jaar. De jaarlijkse Energiekosten zijn ten opzichte van de Gas variant met ruim € 300,- verlaagd.

De derde kolom geeft dezelfde woning weer maar nu op passiefhuisniveau geïsoleerd. Hierbij zijn de jaarlijkse energiekosten beduidend lager als gevolg van een veel lagere energievraag voor verwarmen.

Note: Omdat de energievraag in een passiefhuis minder is kan worden volstaan met een kleinere warmtepomp, door deze alleen in te zetten voor verwarming en een aparte warmtepompboiler voor warmtapwater toe te passen kunnen hogere SPF rendementen gehaald worden. In een passiefhuis wordt ook aan energievraag voor tapwater en huishoudelijk verbruik eisen gesteld waardoor deze ook minder energie verbruiken.

De best mogelijke oplossing is dus om zowel de energievraag te verlagen als het toepassen van een rendabele installatie. De combinatie van een passiefhuis met een warmtepomp levert, zonder PV panelen een jaarlijkse besparing op van € 785,- jaar.

Naast het verlagen van de energievraag en het toepassen van een rendabele installatie kun je ook zelf een deel van de benodigde energie opwekken met PV-panelen.Hiermee wordt niet de energievraag van de woning lager maar is minder afname van elektriciteit nodig en kan het overschot aan opgewekte elektriciteit verrekend worden.

CO2 uitstoot

 

In bovenstaande tabel is te zien wat het energieverbruik is bij de verschillende concepten. Daarnaast is een aanname gedaan voor het energieverbruik is de zomerperiode en in de winterperiode. Aangezien woningen voornamelijk in de winterperiode verwarmd worden zal met name is de winterperiode de benodigde energie geleverd worden door energiecentrales, Ook al wordt het volledig dak vol gelegd met PV, alsnog zal dit niet voorkomen dat we met name in de winter netstroom gebruiken.

Deze energiecentrale haalt deze energie uit grondstoffen en bij het omzetten van deze grondstoffen gaat energie verloren, wat zich laat vertalen in een PE factor (Primairy Energy) factor. Deze factor is voor elektriciteit 2,72 en voor aardgas 1,07.  (bron: Energieplan.wordpress.com)

Voor het leveren van 1 m3 gas (equivalent aan 9,769 KWh) gebruikt een energiecentrale 9,769 x 1,07= 10,452 kWh. Voor het leveren van dezelfde energie maar dan als elektriciteit is dit 9,679 x 2,272 = 26,327 kWh. Qua energieopwekking is gas dus 2.5 x zo efficiënt.

Dit betekent domweg dat als wij dezelfde energiebehoefte voor verwarmen houden maar dit volledig elektrisch willen gaan doen, dat energiecentrales 2,5 keer zoveel energie moeten leveren. Dit betekent dus extra gebruik van gasenergiecentrales en kan zelfs leiden tot extra inzet van kolencentrales. Het gevolg is een navenant hoge CO²-uitstoot van centrales wat zeker niet zal bijdragen aan de klimaatdoelstellingen!

 Natuurlijk zou dit opgelost kunnen worden door het grootschalig inzetten van duurzame energie opwekkers als wind, zon en water maar in Nederland wordt nu slechts 12% van alle geleverde energie duurzaam opgewekt. (bron: energievergelijken.nl)

Conclusie

De beslissing om woningen zonder gasaansluiting te bouwen lijkt overhaast genomen te zijn, vanuit de klimaatdoelstellingen gezien is het goed dat we af willen van fossiele brandstoffen, en zeker met de problematiek van Groningen in ons achterhoofd. In realiteit kan dit echter betekenen dat energiecentrales extra energie moeten produceren waarmee de CO2-uitstoot alleen maar toeneemt.

Pv-panelen zijn prima om zelf zoveel mogelijk energie op te wekken, ze verlagen echter niet de warmtevraag van het gebouw maar compenseren vooral de jaarlijkse energierekening, totdat de salderingsregeling aangepakt wordt.Willen we gasloos bouwen dan alleen in daarvoor geschikte woningen met een laagtemperatuursysteem en een goede bouwkundige energetische schil.

De beste manier om energie te besparen, het terugdringen van de energievraag, wordt bereikt door veel beter te isoleren dan we gewend zijn. De in 2020 van kracht zijnde BENG-eisen zullen wat dit betreft een forse verbetering opleveren maar brengen vanwege de nog steeds benodigde installaties behoorlijke extra kosten met zich mee.

Daarbij is het wel de vraag in hoeverre de BENG-rekenmethode nog beïnvloed gaat worden door belanghebbende organisaties en of daarmee de uitkomsten realistisch en betrouwbaar zijn.

Een goed alternatief is al lang voorhanden, bij Passief-bouwen hoeft er nauwelijks nog verwarmd te worden; hier kan een eenvoudige installatie volstaan. De totale bouwkosten voor energiezuinig bouwen zijn daardoor nauwelijks hoger en verdienen zichzelf door lagere energiekosten snel terug.